Господине Поповски, театрите во Истанбул, Љубљана, Загреб во изминатата година, ако може така да се каже, беа вашиот привремен дом. Какви се вашите впечатоци од изминатата година?
Минатата година почнав во Загреб, беше премиера на Хармс, еден автор којшто многу го сакам и веќе третпат се враќам на него. Најдов една многу интересна книга од неговата сопруга, во којашто имаше некакви документи коишто досега никогаш не сум ги слушал за Хармс, така што тоа беше инспирацијата за таа претстава. Она што е интересно, таа претстава ќе дојде во Скопје на 2 февруари во Драмски театар, веќе е договорено. Потоа беше Љубљана, го работев текстот напишан од Горан Стефановски, драмата оваа година ја поврза со стогодишнината од започнувањето на Првата светска војна. Идејата беше да се направи една претстава која ќе зборува малку за тој период. Горан најде многу интересен материјал преку германскиот „Ајнштајн на сексот“, така го нарекуваат во тој период, сексологот Магнус Хиршфелд и неговата книга Историјата на сексот. Потоа во Истанбул го работев текстот на Борис Вијан, „Градители на империјата“ и еве ме пак во Истанбул, сега го работам „Сонот на летната ноќ“. Кога ќе ме прашаат за впечатоци, многу е тешко, уште не сум влегол во фаза на собирање на впечатоци, јас уште имам несобрани впечатоци од последните десетина години, така што не би можел да ги ставам во една кутија сè уште.
Само во изминатата година добивте неколку награди и признанија од соседните земји, но таквите информации како да не допреа многу до македонската јавност. Неодамна и вие во едно ваше писмо пишавте по премиерата во Љубљана дека немате прилика да ги споделите со македонската јавност убавите мигови од претставата и од убавата премиера. Дали се чувствувате можеби дискриминиран од македонските медиуми или, пак, мислите дека станува збор за нешто друго?
Не, и мене ми е јасно, и нив не им е лесно, ќе одиме сега кај Ацо на премиера да пишуваме за претставата, си имаат и тие свои маки. Повеќето се сепак под државна капа. Тоа го напишав онака, затоа што ми беше убаво таму и навистина се случија многу убави работи. Национален театар поставува текст од наш автор, јас режирам, Кирил Џајковски прави музика, и некако ми се виде штета што никој ништо не знае што се случува. Мојата генерација не е веќе млада генерација, мојата генерација е веќе таа што ги дефинира на некој начин тековите, и ми се чини дека тој недостаток на информации е можеби и намерно направен, да постои недостиг на таа информација, но од друга страна мислам дека премногу влијае на една цела генерација којашто нема никаква информација со тоа што одредени луѓе работат и во таа смисла ми се виде дека, големо чудо, ќе се објават две фотографии, ќе се прераскаже некаква случка, дека некој нешто ќе дознае, многу побитно ми беше да ги донесам тие претстави. Многу ми е жал што, да речеме, исто претставата Одисеј, што ја работев на Бриони, не дојде во Македонија, а ја видеа над 7-8 земји.
Впечатокот е дека денешниот Македонец е некако затворен и изолиран од случувањата надвор од границите. Дали го делите можеби тој впечаток?
Не мислам дека е така до крај. Постојат одредени македонски жители чијашто потреба завршува во Македонија. Тоа е една генерација којашто е прасната по еден друг терк и со една друга мислам, првенствено партиска мисла во главата, којашто вика „тоа ми е доста“ и постои една сериозна бројка на млади луѓе коишто велат „јас сум отворен и заинтересиран, очите ми се широко отворени“. На крајот на краиштата, студентските протести во Македонија се еден од најубавите показатели за тоа што ни се чинеше дека е заспана Македонија. Тоа е сепак еден одреден круг на луѓе, секогаш сме биле поделени. Ние кога студиравме многу беше јасна диференцијата меѓу тоа кој што чита, кој што слуша, кој какви филмови гледа. Со тоа што порано работите што беше срамота да ги слушаш или да ги гледаш, да ги читаш, денеска станаапожелни, односно во еден период беа пожелни, тогаш беше срамота. Тоа во мое време се викаше „сељачија“, е сега тоа малку се измести, ама доаѓа нова генерација која мислам дека многу бргу ќе ги поправи работите.
Студентите излегоа масовно на протести, потоа и стотици универзитетски професори се спротивставија на начинот на носење на реформите во високото образование, а во меѓувреме се создаде и една платформа за граѓанска политика. Може ли ова да се сфати како конечно напуштање на апатијата?
Сигурно. Ова е одлично, ова се одлични работи, Македонија оди во одличен правец, затоа што мислам дека нема ништо подобро од ова што ни се случува, бидејќи полека се формира една група и движење на луѓе коишто сфатија дека ние мораме да ја исфрлиме сосема политиката од нашите животи, значи политичките влијанија, создавањето на влада, донесувањето на одлуки каде ќе се движи, не смеат да бидат само политички одлуки, односно донесени само од страна на политичари. Што значи тоа? Што значи тоа ако некој формирал влада и ако некој на овој или оној начин, а ние не знаеме како се добиваат изборите во Македонија, еден ден ќе го дознаеме тоа, и треба да се однесуваме во согласност со нивните замисли за тоа, тоа е далеку од умот. Ние сега формираме едно граѓанско движење кое спонтано се случува од оние кои викаат „не, не, не, ние имаме право да се согласуваме или да не се согласуваме, имаме право да мислиме со своја глава и ќе правиме како што ни се допаѓа, нема да слушаме команди, па не е ова пусто турско, па како што ќе каже пашата, така ќе правиме“. Ова е одлично, одлично, ова е прекрасно време, затоа што прави нешто друго, кој и да дојде друг нема веќе да може да го прави истото, ние сега треба да кажеме „не“ засекогаш на ваквите појави какви што ни се случуваат денес. Не треба да кажеме ние сега „не“ за оваа влада, туку да кажеме „не“ за секоја влада која има намера да се однесува како оваа влада. Кој нормален човек сака да прави како што ќе му кажеш, па дете не сака, а замислете возрасни луѓе прават како што ќе им каже некој, кај го има тоа, ние толку без мозок народ испаднавме. Треба да речеме дека е феноменално она што ни се случува.
На протестот против законот за хонорарците се забележаа и неколку млади актери. На социјалните мрежи за првпат по неколку години дел од уметниците напишаа по некој критичен збор за власта, што досега беше реткост. Како гледате на тоа во однос на тоа што досега се сметаше дека уметниците ја поддржуваат власта?
Јас бев пријатно изненаден, морам да признам. Еден круг на луѓе стана досаден, моите изјави станаа бесмислени, затоа што 7 или 8 години зборувам едно исто и се појавува еден ист круг на луѓе и ми се чинеше дека станува полека некако бесмислено. Сега одеднаш се појавуваат и други луѓе од областа на културата и мислам дека тоа е фантастично. Јас секогаш уметникот сум го подразбирал како контраш, мене оваа појава на уметници кои поддржуваат што било што доаѓа од влада ми е неразбирливо, значи тоа не го сфаќам. Уметникот мора да биде контра, тој е контраш, дури и ако нешто е добро, треба да се измисли нешто за да ги нервира. Не знам зошто некој уметник треба да поддржува каков било облик на власта, значи ниту претседател на куќен совет. Тоа е мој став, така мислам и затоа не можам да се изначудам на оние колеги, ама не можам да се изначудам на чиновници од областа на културата коишто ја поддржуваат културата. Ние треба да си бидеме профи и полека, полека работите ќе си дојдат на свое место, нема зошто уметник да поддржува власта. А, ова со хонорарите, тоа допрва треба да се разгледа. Проблемот е што тие што седат во владата, мислам дека тоа е министерот за финансии или за економија или тој што го советува премиерот нешто за пари, не можам да ги разликувам баш, не ги пратам баш многу кој каде е, тие нешто мислат дека ние уметниците сме бељаџии и дека многу потпаѓаме под Дионис, нели вино, ракија и уметниците такви биле, и затоа тие нас сега ќе не ставаат во ред, ама се закачаат со Дионис, ама ако ја читале драмата Баханали, Дионис на тие што не го почитуваат, знае да им врати многу сериозно, така што нека си препрочитаат уште еднаш со кого се закачаат.
Колку овој закон за хонорарци навистина ќе ги погоди уметниците?
Каков закон, тоа се глупости. Како со образованието. На некого нешто му текнало и тоа станува закон. Дали ние сме разговарале за тоа, дали некој од нас учествувал во тоа, јас сакам да учествувам. Никој ништо не те прашува, само донесува закон, па зошто би слушал, не сме Дивиот запад. Врз база на што е донесен тој закон? Кој македонски уметник бил консултиран за такво нешто?
Како ги оценувате случувањата на македонската културна сцена вака од дистанца, кога изминатава година не бевте толку често во земјава?
Оценката за македонската култура во изминатите години ќе треба малку да почека. Многу малку се создава автентична култура, а многу се создава нарачана култура. Ние во сите области главно имаме приредби, коишто се пригодни, не се ослободени од политички влијанија. Недостига едно сериозно ослободување. Во Министерството за култура има комисија којашто одлучува кој ќе работи. Сè додека има комисија не знам за каква слобода разговараме. Јас сум да речеме натпросечно добар режисер, да не се лажеме, не сум потпросечен. Јас конкурирам во Министерството за култура и некој, не знам ни кој, не сме на исто ниво се извинувам, почнува да размислува дали јас треба или не треба да работам. Театрите, да речеме, имаат уметнички директори. Која е функцијата на уметничкиот директор којшто праќа своја програма во некоја комисија во Министерството за култура, во која пак не знаеме кој седи, којашто одлучува кој што ќе работи во оваа земја. Додека постои тоа, немој некој да ми зборува за слободна култура. Јас осум години по ред пријавувам проект по музичка дејност, којшто е следниот: Поезијата на Кочо Рацин групата Фолтин да ја преточи во музика и да ја отпее. Осум години некој врвен од некоја комисија ме одбива. Нека ми каже некој што им фали на Кочо Рацин и на Фолтин и јас тогаш ќе кажам дека културата во Македонија не е партизирана.
Од тој аспект, ако можеме да направиме некаква паралела, Министерството за култура неодамна најави дека во наредните пет години ќе дава субвенции од три илјади евра за песни за семејни вредности и за трето дете, ако може така да се формулира.
Вака ќе биде сè додека Министерството за култура ги нарачува работите. Министерството за култура треба да биде менаџер, да ни го отвора просторот во којшто ние ќе делуваме, а не да ни кажува што ќе пишуваме. Јас ќе пишувам слободен состав, тоа се наши пари и за наши пари ние ќе пишуваме слободен состав. Јас разбирам дека министерството, владата, сака да диктира, тоа е во битот на секој владетел којшто сака да каже сега ќе биде по мое. Прашање е зошто не постои систем којшто кажува не може. Тие може да нарачаат што сакаат, ама ние нема да го испорачаме. Зошто некој уметник би испорачал. Во средно школо кога ни даваа писмена вежба по македонски јазик на зададена тема НОБ, одбивавме да пишуваме. Што е сега ова? Ти нарачав и ќе направиш, тоа не го разбирам. Ама и тоа нема да биде секогаш така. Новава генерација којашто доаѓа нема да пишува така, готово е тоа, тоа умре. Сега тоа ќе стане смешно, луѓе ќе почнат да се смеат на тоа, плус ќе почнат да ги читаат песните, Трендо ќе ги стави кај него на сајт, ќе се смеат сите и тука ќе заврши.
Како може македонската култура да се ослободи од политиката?
Со хумор, со многу хумор. Треба само да се смееме, работите мора да се исмеваат. Многу важна работа, стравот се победува само со смеа, не многу сериозно, само со повеќе исмевање.
Ако може да забележам хуморот и сатирата, барем во медиумите, неодамна Хихирику беше проблематична емисија, К-15 одамна не се емитува никаде.
Тоа е точно, но хуморот не можеш да го убиеш. Обидот да се убие хуморот е стар колку што е старо човештвото, а еве до ден денес се смееме на вицови. Ништо нема само од себе да се ослободи, ние треба да создадеме услови работите да се ослободат. Многу брзо луѓето ќе почнат да се смеат, тие и денеска се смеат. Ние денеска официјално го немаме хуморот, официјално тој е укинат, ама неофицијално има многу хумор, на Фејсбук има многу хумор, на обични места има многу хумор, луѓето си се смеат. Тие го држат хуморот официјално затворен, да речеме ако гледаш некои телевизии, тоа е смешно, ама тие се доживуваат сериозно, нивната перцепција е сериозна, а нам ни е смешно.
Со оглед дека имате искуство, имате работено во неколку соседни земји, колку политиката е застапена во нивната култура во однос на состојбата во Македонија?
Србија го има истиот проблем што го има Македонија. Што се случува? Една полуписмена генерација којашто не можејќи да се пробие на нормален начин со своето дело решава во еден период да се пикне под закрилата на политиката, за тоа зборува и Молиер. Тие луѓе влегуваат во политиката, стануваат пријатели на политиката и меѓу другото на некакви си функционери и тие таму сега досаѓаат, си бараат, стави ме да бидам нешто, стави ме да бидам директор во култура, стави ме во Зоолошка градина, такви работи. И сега зашто на политичарите најдосадни им се културњаците, за да се ослободат од нив велат ајде дај му нека биде директор на театар, дај му нека води нешто. Тие се некои појави коишто се доста опасни, ги има кај нас, ги има во Србија подоста, во Словенија веќе се дише.
